In memoriam: Gerard Caris (1925-2025)

Op 2 januari 2025 is in zijn geboorteplaats en woonplaats Maastricht de kunstenaar Gerard Caris overleden. Wij denken met grote vreugde en dankbaarheid terug aan de tentoonstelling “Het vijfhoekige heelal van Gerard Caris” die wij, in samenwerking met Gerard, in maart t/m juni 2024 in het bezoekerscentrum van de Oude Sterrewacht en in de tuin van de Hortus hebben mogen aanbieden aan een groot en divers publiek. In totaal hebben zo’n 16.000 bezoekers kunnen genieten van de sculpturen, gravures, schilderijen, schetsen en prototypes in de binnententoonstelling, en van de wandeling langs de beelden die het landschap van de Hortus verrijkten. We hebben Gerard en zijn vrouw Margriet drie maal mogen verwelkomen voor een bezoek aan de tentoonstelling, waarbij Gerard zichtbaar genoot van het prachtige, tijdelijke ecosysteem dat zijn oeuvre in Leiden heeft gecreëerd. Ook heeft hij mogen meemaken dat er regelmatig totaal nietsvermoedende Hortus-bezoekers de tentoonstelling binnenliepen, die daar vervolgens meer dan een uur vol verwondering hebben vertoefd.

Gerard Caris was een unieke kunstenaar, die vrijwel tot aan zijn laatste levensjaar onderzoek heeft uitgevoerd aan de wiskundige structuren die mogelijk gemaakt worden door de vijfhoek. In tegenstelling tot driehoeken, vierkanten en zeshoeken, kan er met vijfhoeken geen perfect passend tegelpatroon gemaakt worden. Maar Caris heeft in zijn sculpturen de vijfhoek weten te bedwingen in drie dimensies, en in zijn gravures en schilderijen eveneens in twee dimensies. Ook al is zijn werk volstrekt abstract en autonoom, de beelden roepen bij de beschouwer sterke emoties en resonanties vanuit de kunstgeschiedenis op. Het indrukwekkende oeuvre van Caris is nog vrijwel geheel in privébezit. Nadat afgelopen decennia delen ervan in tentoonstellingen over de hele wereld te zien zijn geweest (o.a. twee solo-tentoonstellingen in het Stedelijk Museum Amsterdam), zijn wij er trots op dat we in de tentoonstelling in Leiden voor het eerst het grootste deel van Caris’ werk mochten tentoonstellen. We wisten toen nog niet dat dit de laatste tentoonstelling zou worden die hij zelf zou meemaken.

Gerard Caris heeft aangetoond dat kunst en wetenschap onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Als grotendeels autodidact op het gebied van zowel kunst als wetenschap, en als uiterst nieuwsgierig en eigenwijs mens, heeft hij vormen onderzocht en ontdekt die zowel esthetisch als wiskundig buitengewoon interessant bleken. In onze tentoonstelling vormde zijn kunstwerken het uitgangspunt om bijzondere verhalen te vertellen over wiskunde, plantkunde en sterrenkunde. En net zoals het heelal waarin wij leven waarschijnlijk oneindig lang zal leven, zal het stukje parallele heelal dat Gerard Caris geschapen heeft, en zoals wij het hebben mogen beleven tijdens de tentoonstelling in Leiden, voor eeuwig bij ons blijven.

Frans Snik & Meta Knol, namens medewerkers van Sterrewacht Leiden & Hortus botanicus Leiden