Sinds 1700 heeft de Hortus al een tropische plantencollectie die zeer relevant is voor wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en publiek. Veel van de plantensoorten die tijdens de VOC-periode vanuit Zuidoost Azië, Japan en Zuid-Afrika zijn geïntroduceerd in de botanische tuinen in Nederland zijn nu algemeen bekend. Deze planten werden vaak verzameld door artsen op de handelsposten van de VOC. Zij keken uit naar eetbare en medicinale gewassen maar verwonderden zich ook over de totaal onbekende, exotische flora van de Tropen. Zo werden o.a. kaneel, peper, Aloë en kokosnoot naar het hoge Noorden meegenomen.

Geschiedenis tropische kassen

Waarschijnlijk is de eerste onverwarmde kas al gebouwd rond 1680, omdat er uit verre gebieden steeds meer planten binnenkwamen die ons klimaat niet konden verdragen. Op de vogelvluchtkaart van Cruquius (1719) staan kleine muurkassen waarvan de eerste kas gestookt werd met broeiende run en turf. Vanaf 1777 werden meerdere kleinere kassen gebouwd in de tuin, waarvan de gietijzeren Victoriakas van 1870 de opvallendste was. Tot 1930 werden al deze kassen in de winter met kolen gestookt: de Hortus had stokers in dienst die dag en nacht de vuren lieten branden. Belangrijke collecties waren tropische orchideeën en varens, waarvoor aparte kassen gebouwd waren. Ook was er een palmenkas, een cactuskas en een bromeliakas.

Onder leiding van prefect Baas Becking en hortulanus Veendorp werd in 1937 begonnen met de bouw van het huidige kassencomplex, met diverse kassen en klimaatzones. De kassen werden met kolen warmgestookt. Onder de kassen was een stookplaats met een kolenbunker; aanvoer van kolen vond plaats per boot via de Witte Singel. Zelfs tijdens de Tweede Wereldoorlog werden alle tropische planten in één kas bij elkaar gezet, die nog gestookt kon worden. Hieruit blijkt de grote zorg en waardering voor de tropische planten.
In 1965 werden de kolen ingeruild voor stookolie. Er was een grote tank ingegraven bij de Ginkgo. In koude winters werd wel 200.000 liter olie verstookt. Vooral tijdens de oliecrisis was dit zeer kostbaar. In 1983 vond de laatste grote kasrenovatie plaats. De kasdaken werden vervangen door dubbele platen kunststof, er werd overgegaan op gas en alle leidingen kwamen boven de grond.

Planten in de tropische kassen